Pėrmbajtja:
Parathėnie
..
.
.3
1. HYRJE..........................................................................................
4
3.1.Relievi
.........................................................................
.10
3.2.Klima....
...........................................................................
..
..10
3.3.Veēoritė Hidrografike..........................................................
..12
3.4.Bota bimore dhe shtazore.........................................
...............
.13
4.
PĖRHAPJA HAPSINORE E VENDBANIMEVE.......................
.15
5.VEĒORITĖ DEMOGRAFIKE TĖ POPULLSISĖ...
..
..
18
5.1.Autoktonia
dhe prejardhja e popullsisė.......................................
18
5.2.Lėvizja e
numrit tė popullsisė...................................................
.19
5.3.Lėvizja natyrore e popullsisė
.. ................. ....................
26
5.4.Nataliteti (lindshmėri)
...
.26
5.5.Mortaliteti (vdekshmėria) ..................................................
...28
5.6.Shtimi Natyror
....................................................................
...29
6. NUMRI DHE
STRUKTURA E POPULLSISĖ..............................
...31
6.1Numri dhe
struktura familjare
......................................31
6.2.Struktura e
popullsisė sipas gjinisė.........................................
...33
6.3.Struktura e
popullsisė sipas moshės...............................................
..35
6.4.Struktura kombėtare
.
...36
6.5.Struktura
arsimore dhe kualifikuese
...
.41
6.6.Struktura
ekonomike dhe punėsimi
...
...44
7. MIGRIMET E
POPULLSISĖ..........................................
.47
7.1.Migrimet e
Pėrhershme......................................................
...48
7.1. a)Migrimet e
mbrendshme
.
..48
7.1. b)Migrimet e
jashtme
..
.....49
7.2.Migrimet e
Pėrkohshme..........................................................
.50
7.2.
a)Migrimet vjetore
..
..50
7.2.
b)Migrimet mujore-sezonale
...
.51
7
.2. c)Migrimet ditore
.
51
8.
ZHVILLIMI PERSPEKTIV
..
.53
9.LITERATURA
..57
PARATHĖNIE
Duke
menduar se do tė
jap njė kontribut me kėtė punim diplome u pėrcaktova pėr njė studim nė fushėn e demografisė
duke pasur parasysh rėndėsinė e shkencės sė demografisė dhe
problemet demografike qė i kemi prezent gjithkund si popull
shqiptarė do tė trajtoj Veēoritė demografike tė Komunės sė Tearcės.
Pasi
jetoj nė kėtė rreth mendoj se me kėtė temė do tė ndihmoj rrethin tim,
veten time dhe se do tė jap njė kontribut pėr katedrėn gjeografisė
nė Universitetin e Tetovės duke e pajisur bibliotekėn e kėsaj
katedre, me kėtė teme pėr tju ndihmuar edhe studentėve tė cilėt
vinė pas nesh, dhe gjithė atyre qė u intereson kjo temė.
Pėr
kėtė falenderoj tė gjithė duke filluar prej prindėrve tė mi,
falenderoj shumė mentorin tim tė nderuar Prof. Mr. Fauzi
Skenderi
i cili
ishte i palodhėshėm duke mė udhėhequr nė punimin e kėsaj teme,
gjithashtu falenderoj shumė shokėt e mi tė cilėt mė ndihmuan rreth
kėsaj teme.
1.
HYRJE
Territori i Komunės sė Tearcės ėshtė i banuar qysh nė kohėn antike,
kėto troje kanė qenė tė banuara nga paraardhėsit e popullit
shqiptarė Ilirėt, nė kėto anė ku shtrihet edhe Komuna e Tearcės kanė
jetuar disa fise Ilire mund tė pėrmendim fisin Penest tė cilėt pėr
herė tė parė pėrmenden nė vitet 170-169 p.e.r.si qendra kryesore
kishin qytetet Uskana-Kėrēova dhe Oeneu-Tetova e sotme.
Banorėt
e kėtyre trojeve prej fillimit tė banimit tė kėsaj ane, gjegjėsisht
Komunės sė Tearcės kaluan nėpėr tė gjitha periudhat dhe sundimet e
perandorive dhe fuqive tė ndryshme. Nė fillim fiset Ilire tė
kėtij territori
(Komuna e Tearcės) pėrfshihet nga sundimi i Perandorisė Romake, nė
atė kohė popullsia e kėsaj ane mer besimin krishter. Mė vonė me
ardhjen dhe sundimin e Perandorisė Osmane shek. XIV, popullsia
dalngadalė kalon nė besimin islam qė ėshtė edhe nė ditėt e sotme.
Gjatė
sundimit tė Perandorisė Osmane Komuna e Tearcės i takonte Vilajetit
tė Kosovės. Pėrderisa ka qenė nėn sundimin e perendorive tė
ndryshme kuptohet qė ka pasur edhe mjaft luftėra, qė janė bėrė
ndėrmjet pushtuesve dhe popullatės vendase ku ka patur humbje mjaft
tė mėdha nė njerėz, luftėrat janė bėrė pėr tu ēliruar nga sunduesit.
Pas luftėrave tė fundit qė ndodhėn me Perandorinė Osmane nė vitin
1913 u mbajt konferenca e Londrės, sipas kufijve politik qė u
vendosėn nė atė kohė tė cilėt nuk pėrputheshin me kufijtė etnik,
Komuna e Tearcės nė pėrbėrje tė Komunės urbane tė Tetovės ngelėn nėn
sundimin e SKS. Ushtria sėrbe nė kėtė kohė ushtroi dhunė tė egėr ku
vrau dhe masakroi shumė banorė tė cilėt ishin shqiptarė tė kėsaj
Komune.
Lufta e
Dytė Botėrore (1941-1945)
e pėrfshiu edhe Komunėn e Tearcės ku nė atė kohė pėrbėhej prej mė
shumė vendbanimeve (fshatrave), gjatė kėsaj lufte kėto vendbanime u
ndanė nė dy pjesė, nė atė lindore dhe perėndimore, kėto i ndante
kufiri i vendosur nė fshatin Nepreshten tė kėsaj Komune.
Fshatrat e pjesės perendimore ngelėn nėn sundimin Italian, kurse ato
tė pjesės lindore ku pėrfshiheshin mė shumė fshatra ngelėn nėn
sundimin Bullgar. Po ashtu edhe gjatė kėsaj periudhe popullata
shqiptare e Komunės sė Tearcės ishte nė shėnjestėr tė terrorit tė
ushtrisė Bullgare tė cilėt vranė, masakruan, dhe plaēkitėn
popullatėn vendase tė kėtyre anėve, si argument mund tė pėrmendim
vrasjen e Sulejman Nuhiut dhe Zulqufli Qazimit nga fsh.Pėrshefcė.
Mė vonė
nė vitin 1944, disa banorė tė kėsaj komune u masakruan nė fabrikėn e
duhanit (Monopoli) nė Tetovė, nė vitin 1945 ushtria serbe pushkatoi
pėrnjėherė te shkolla e fshatit Tearcė 7 banorė shqiptarė tė kėtij
fshati. Tė gjithė kėto vrasje qė iu bėheshin popullatės shqitare,
gjithmonė kanė qenė tė ndihmuara por edhe tė nxitura nga
sllavomaqedonasit tė cilėt jetonin nė kėto vendbanime. Pas mbarimit
tė Luftės sė Dytė Botėrore 1945 me formimin e shtetit tė
Jugosllavisė me ndarjet territoriale qė bėhen nė atė kohė, Komuna e
Tearcės si komunė rrurale nė pėrbėrje tė rrethit tė komunės urbane
tė Tetovės, pėrfshin nė vete njė territor shumė mė tė gjėrė edhe ate
fshatrat si vijojn: Jazhincė, Rogaēevė, Starasellė, Bellovisht,
Vratnicė, Orashė, Orashė e Poshtme, Odri, Parca, Dobroshti, Nerashti,
Gllogja, Pėrshefca, Jelloshniku, Tearca, Sllatina, Brezna, Leshka,
Nepreshteni, Otunja, Setole, Shemshovė, Ozormishti, Rataja, Rotincė,
Tudenca,
Siriēina, Prelubishti, Zhillca, Podbregi, Kopanica, Jegunovca, me
seli nė fshatin Tearcė.
Kjo ndarje administrative ka zgjatur deri nė vitin 1964 ku pastaj i
kthehet juridikisht Komunės sė Tetovės, si edhe shumė rrethe tjera
rurale tė kėsaj ane. Tani kėto fshatra pėrfshihen nėpėr tre komuna
tė ndryshme.
Mė vonė
nė vitin 1990 ndodhi shkatėrimi i ish RSFJ-sė,R.e Maqedonisė
formohet shtet i pavarur si IRJM (FYROM). Nė tetor tė vitit 1996
Kuvendi i RM-sė miratoi ligjin pėr ndarjen territoriale tė
Republikės. Sipas kėsaj ndarje u formuan 123 komuna nė mesin e tyre
gjendet edhe Komuna e Tearcės, si komunė rurale. Kjo dhe komunat
tjera si: Komuna e Xhepēishtit,
Zhelinės, Kamjanit, Bogovinės, Bėrvenicės, Shipkovicės,
Jegunovcės dhe Vratnicės si qendėr komunale urbane e kanė Tetovėn. Kėto
komuna bėjnė pjesė nė Pollogun e Poshtėm.
Me kėtė
ndarje Komuna e Tearcės pėrfshinė 13 fshatra (vendbanime) dhe ka njė
sipėrfaqe prej 136.9 km2 dhe popullsi prej 22454 banorė,
qė pėrbėn 1.11 % tė popullsisė sė pėrgjithshme tė R.M-sė 2022547,
dendėsia mesatare arin 164.0 ban\km2 (2002). Selia e
komunės gjendet nė fshatin me tė njejtin emėr. Pasi tani e kemi kėtė
ndarje administrative tė komunės, punimi iu kushtohet kėtyre
venbanimve pėr tė cilėt do tė pasqyrohen veēoritė fiziko-gjeografike
dhe veēoritė demografike nė mėnyrė mė tė zgjeruar. Gjithashtu edhe
kjo periudhė prej pavarsimit tė R M-sė e kėndej, ka qenė me ngjarje
tė rėndėsishme pėr rajonin dhe Komunėn e Tearcės, e cila me fillimin
e luftės nė Kosovė mes UĒK-sė (Ushtrisė Ēlirimtare tė Kosovės) dhe
gjithė forcave tė armatosura serbe nė vitin 1998 ka luajtur njė rol
shumė tė rėndėsishėn nė gjitha aspektet edhe nė strehimin e shumė
shqiptarėve nga Kosova
tė cilėt ishin viktimė e fushtės sė gjėrė tė spastrimit etnik, e
cila u urdhėrua nga ish dikatori serb Sllobodan Millosheviq.
Dhe
si njgjarje e fundit mė e freskėt pėr kėtė vend dhe mė gjėrė
ishte lufta e cila filloi nė kalanė e Tetovės mė 14 mars 2001
mes UĒK_sė (Ushtrisė Ēlirimtare Kombėtare) nė njėrėn anė dhe
forcat e armatosura tė sllavomaqedonasėve nė anėn tjetėr. Komuna
e Tearcės u pėrfshi edhe nė kėtė luftė dhe u shpall si zonė e
lirė qė kontrollohej nga UĒK, pas disa betejave tė ashpra me
fitore qė bėri Brigada 112 Mujdin Aliu, nė fshatin Leshkė dhe
Tearcė tė kėsaj komune.

Foto.1. Panorama e fshatrave tė Komunės sė Tearcės.
2. POZITA
GJEOGRAFIKE E KOMUNĖS SĖ TEARCĖS
Komuna e Tearcės
shtrihet nė pjesėn veriperėndimore tė R. Maqedonisė, territori i saj
pėrfshin sipėrfaqe tė fushėgropės sė Pollogut dhe tė malit Sharr. Ka
drejtim tė shtrirjes LP-VJ, territori ka karakter
ultėsinoro-kodrinoro-malorė, sipas ndarjes territoriale tė
fushėgropės sė Pollogut. Komuna e Tearcės bėn pjesė nė territorin e
Pollogut tė Poshtėm ku gjithsejt gjenden 10 komuna.
Komuna e Tearcės
nė kėtė pozitė gjeografike kufizohet me kėto komuna: Nga ana lindore
me Komunėn e Vratnicės, nga jugu me Komunėn e Jegunovcės, nga
perendimi me Komunėn e Xhepēishtit, nga ana veriore kufiri shtrihet
me Kosovėn ku pėrbėn edhe kufirin shtetėrorė tė Maqedonisė dhe
Kosovės.
Nė suaza tė
kėtyre kufijve Komuna e Tearcės pėrfshin njė sipėrfaqe prej 136.9
km.2 qė zen 0.53 % prej territorit tė pėrgjithshėm tė R
M-sė 25 713 km 2. Llogaritet nė komunat mesatare tė
vendit. Nėpėr kėtė komunė kalon rruga kryesore magjistralja
Tetovė-Ferizaj e cila nėpėrmes vendkalimit kufitarė Jazhincė e lidh
Maqedoninė me Kosovėn, ėshtė rruga e vetme e cila nėpėrmes malit
Sharr na lidh me Kosovėn, kjo rrugė gjithashtu lidh Komunėn e
Tearcės me Komunat tjera dhe vendbanimet e tė njejtės komunė nė mes
veti.
Magjistralja
Tetovė-Ferizaj ka rėndėsi tė madhe pėr kėtė rajon tė R.M-sė dhe bėn
qė Komuna e Tearcės tė ketė njė pozitė tė favorshme
gjeografike-komunikative, pozita e kėtillė bazohet edhe nė shumė
faktorė tjerė si: Pėrfshirja e njė pjese tė mirė tė sipėrfaqes sė
masivit tė Sharrit dhe fushėgropės sė Pollogut.Sipas pozitės
gjeografike qė ka, komuna ėshtė mirė e organizuar dhe nuk
ballafaqohet me probleme, veē atyre socio-ekonomike qė ballafaqohen
banorėt e kėsaj komune si dhe nė pėrgjithėsi nė rajon.
Harta
1. Harta e Komunės sė Tearcės.
3. VEĒORITE
FIZIKO-GJEOGRAFIKE
Nė Komunėn e
Tearcės dallohen format e relievit ultėsinorė, kodrinorė dhe malorė,
ka tė pėrfaqsuara edhe forma tjera tė relievit si: lugina lumore,
rafshnalta etj. Njė pjesė bukur tė madhe tė territorit zė mali Sharr
me format e larmishme tė tij (rafshnalta, male tė ulta, tė mesme dhe
tė larta) dhe me shpatet e larta, maja mė e lartė e Sharrit qė
gjendet nė Komunėn e Tearcės ėshtė Ēaushica 2 640 m mbi nivelin e
detit. Gjithashtu pjesa tjetėr e relievit pėrfaqėsohet nga format
fushore tė fushėgropės sė Pollogut tė poshtėm, e cila ėshtė formuar
nė kohėn mė tė hershme gjeologjike nga lėvizjet tektonike ulėse, kur
dhe ėshtė formuar depresioni i Pollogut.
Mund tė
konstatohet se relievi i Komunės sė Tearcės nga aspekti hipsometrik
dhe orografik ėshtė i ndrishueshėm, sepse ka forma tė ndryshme tė
relievit dhe sipėrfaqe ultėsinorė, kodrinorė dhe malorė.
Si mungesė e
rrjetit tė stacioneve meteorologjike, pėr klimėn e Komunės sė
Tearcės duhet mbėshtetur nė rajon mė tė gjėrė gjeografik, nė kėtė
pjesė tė R M_sė mbizotrojnė dy tipa klimatik: Tipi i klimės sė mesme
kontinentale dhe klima malore nė viset me lartėsi mbidetare mbi 1000
m.
Pėr territorin e
Komunės sė Tearcės duhet tė mbėshtetemi nė tipin klimatik tė
fushėgropės sė Pollogut, me ndryshim nė viset e larta tė Sharrit mbi
1000 m lartėsi mbidetare ku mbizotron klima malore.
Nė viset e
banuara dhe ku janė tė pėrhapura tokat punuese mbizotėron klima e
fushėgropės sė Pollogut, vlerat mesatare vjetore tė temperaturės sė
ajrit kėtu janė 11.3oC. Muaji mė i nxehtė ėshtė korriku
me tem. mesatare mujore 22. 4oC, ndėrsa muaji mė i ftohtė
ėshtė janari me tem. mesatare mujore -1.2oC. Temperaturat
ekstreme mė tė larta arrinė deri nė 46oC, ndėrsa ato mė
tė ultat arinė deri nė 27oC qė do tė thotė se amplituda
e tem. ėshtė shumė e madhe (73oC) qė i pėrgjigjet klimės
kontinentale. Element tjetėr i rėndėsishėm pėr veēoritė klimatike nė
rajon janė reshjet atmosferike, nė Pollog mesatarisht nė vit bien
700-1000 mm3. Muaji me reshje mė tė mėdha ėshtė muaji
nėntor nė tė cilin sasia mesatare mujore e reshjeve arijnė 102.8 mm3,
ndėrsa muaji me mė pak reshje ėshtė muaji gusht me 35 mm3.
Nė kėtė rajon gjatė stinės sė dimrit kryesisht bien reshje tė ngurta
dėbore. Ėshtė karakteristike se dėbora ne viset mė tė larta malore
tė Sharrit qėndron deri vonė nė stinėn e pranverės, deri nė muajin
maj. Trashėsia e borės arin edhe nė 2 m.
Element tjetėr
klimatik nė kėtė hapėsirė gjeografike ėshtė edhe era. Era qė shfaqet
mė shpesh ėshtė ajo e cila vin prej Sharrit, qė fryn prej anės
veriore, gjatė gjithė vitit, me shpejtėsinė mesatare 26m/s. Era
tjetėr qė paraqitet nė kėtė komunė ėshtė edhe era lokale, qė
formohet mbrenda fushėgropės sė Pollogut, si rezulltat i ngrohjes jo
tė njejtė tė
ajrit nė
fushėgropė dhe malet pėrreth.
Nė Pollog poashtu
edhe nė kėtė komunė gjatė vitit paraqiten ditė me mjegulla,
kryesishtė gjatė stinės sė dimrit. Numri mesatar vjetor i ditėve me
mjegulla ėshtė 33 ditė.
Rrjeti
hidrografik i Komunės sė Tearcės ėshtė i pasur me ujra tė shumtė, si
ato sipėrfaqsorė edhe me ujra nėntoksorė, veēoritė hidrografike tė
komunės janė tė lidhura ngushtė me pėrbėrjen gjeologjike dhe
strukturėn relievore. Meqė territori i komunės nga aspekti
topografik hapėsinor shtrihet nė masivin e Sharrit dhe nė ultėsirėn
e Pollogut, lumejt e kėtij territori derdhen nė lumin Vardar dhe
bashkė me tė i takojnė pellgut tė detit Egje.
Si rrjedhje tjera
hidrografike sipėrfaqėsore janė edhe pėrenjtė e shumtė. Nė teritorin
e kėsaj komune ndodhen edhe disa liqene akullnajore tė Sharrit (i
cili gjithsejt ka 27 liqene akullnajore). Gjithashtu ka edhe shumė
burime qė ndodhen nė Pollog dhe nė Sharr njė nga ato ėshtė burim
mineral i cili buron nė vendin e quajtur Bigurė afėr fshatit
Sllatinė, ky ujė pėrdoret edhe pėr shėrimin e disa sėmundjeve
shėndetsore.
Lumi mė i madh
dhe kryesorė i kėsaj komune ėshtė Lumbardhi(Bistrica) i cili rjedh
prej majes Bistrica tė Sharrit dhe derdhet nė lumin Vardar, lumej
tjerė janė: Lumi I Odrit, i Dobroshtit, i Sllatinės dhe lumi i
Leshkės.
Nė bazė tė
relievit, rrjedhjes sė lumejve dhe qėndrueshmėrisė sė ujit nė
Komunėn e Tearcės ekzistojnė tre lloje lumejsh: Lumej tė pėrhershėm
tė cilėt kanė ujė regullisht gjatė tėrė vitit. Lumej periodik tė
cilėt kanė ujė njė peridhė tė caktuar gjatė vitit (gjatė njė stine).
Dhe lumej me rrjedhje tė pėrkohshme, nė kėtė territor janė pėrenjtė
tė cilėt rrjedhin njė kohė tė shkurtėr, vetėm gjatė reshjeve tė
shiut ose gjatė shkrirjes sė borės.
Rregjimi i
ushqimit tė kėtyre lumejve kryesisht ėshtė nga reshjet atmosferike
dhe burimeve. Mund tė konstatohet se territori i Komunės sė Tearcės
ka ujė tė
mjaftueshėm pėr
nevojat e popullatės, ku furnizohen me ujė tė pastėr nga Sharri pėr
pije dhe nevoja tjera me rrjet ēeshmash, i cili ėshtė i instaluar
nėpėr ēdo shtėpi nė tė gjithė vendbanimet.
Gjithashtu ka ujė
tė mjaftueshėm pėr ujtjen e tokave punuese, toka tė cilat janė mjaft
produktive, konfiguracioni i terrenit me rrjet kanalesh mundėson
uitjen e gjithė sipėrfaqes sė tokave punuese (arave) qė ka kjo
komunė.
Komuna e Tearcės
nė hapėsirėn ku shtrihet ka kushte tė volitshme pėr zhvillimin e
botės bimore dhe shtazore.
Ky
territor ėshtė i pasur me shumė lloje tė bimėve dhe tė shtazėve. Kjo
komunė ėshtė e pasur me sipėrfaqe tė pyllėzuara, ku kemi tė
pėrfaqėsuara shumė lloje tė drujve gjethėrėnėse dhe gjethėgjilpėrore
(halorė) si: Ahu, dushku, plepi, shkoza, lipa, shelgu etj. Nga
drunjtė frutorė rriten dhe kultivohen: Mollat, dardhat, qershitė,
vishnjat, thėnat,
kajsitė,
pjeshkat, kumbullat, hardhia e rrushit, arrat, gėshtenjat etj. Prej
drunjėve gjethėmbajtės (shkuret), rriten: bredhi, pisha, dėllinja
etj.
Nga
kulturat bujqėsore kultivohen: Drithėrat (gruri, misri, elbi). Bimėt
foragjere (kryesisht Jonxha). Perimet (speca, patate, domate, lakra
etj). I gjithė territori ėshtė i mbuluar me kullosa.
Nga
kafshėt e egra kėtu jetojė: Ariu, ujku, deri i egėr, dhelpra, ketri,
lepuri dhe lloje tė ndryshme tė shpezėve. Ndėrsa prej kafshėve tė
buta jetojnė: Gjedhet, delet, dhitė dhe kuajtė.
4.Pėrhapja hapsinore
e vendbanimeve
Ky
rajon ku shtrihet Komuna e Tearcės
ėshtė i banuar qysh nė kohrat mė tė hershme, nė tė kaluarėn stili i
ndėrtimit dhe i organizimit tė fshatrave i ka takuar ndėrtimit dhe
arqitekturės sė vjetėr, ndėrsa nė ditėt e sotme aplikohet ndėrtimi
modern dhe i arqitekturės bashkėkohore.
Fshatrat e kėsaj ane janė ndėr vendbanimet e para psh: Fshati Parcė
nga e ka marė edhe emrin e vet PARCA (PAR + CA) qė nėnkupton TĖ
PARĖT ka ekzistuar qė nė kohėn kur fushėgropa e Pollogut ka qenė
liqen i mbushur me ujė.
Gjithashtu edhe disa mbeturina (fosile) tė njė fshati tė asaj kohe
qė ndodhet nė Sharr mbi fshatin Pėrshefcė te vendi i quajtur
PESHTERA afėr rrjedhės sė lumit Bistrica, dėshmojnė se nė
territorin e kėsaj komune ka pasur vendbanime shumė herėt. Pėrhapja
e vendbanimeve, ėshtė e organizuar nė fshatra, Komuna e Tearcės
ėshtė komunė rrurale. Kėto fshatra nė mes veti dallohen pėr nga
madhėsia, numri i banorėve dhe lartėsia mbidetare. Kurse sipas
tipit nuk ndryshojnė janė tė gjithė fshatra tė dendur, ku shtėpitė i
kanė tė ndėrtuara dendur njėra pranė tjetrės.
Karakteristikė qė ėshtė pėr kėtė komunė edhe pėr gjithė Pollogun,
por jo nė gjitha komunat, ėshtė ajo se fshatrat e kėsj komune janė
shumė afėr njėri pranė tjetrit dhe se pjesa mė e madhe e tyre janė
tė vendosur rrėzė malit Sharr, pėrpara tyre e kanė Pollogun, pėrpos
katėr fshatrave malorė qė janė nė lartėsi mbidetare mė tė madhe si:
Parca, Jelloshniku, Brezna dhe Varvara, dhe fshati Nerasht i cili
ndodhet nė pjesėn juglindore tė Komunės sė Tearcės.
Kjo
strategji e vendosjes sė shtėpive nė rrėzė tė Sharrit me shpinė kah
mali dhe fytyrė kah Pollogu, ka qenė e tė parėve tanė dhe me shumė
rėndėsi, qėllimi ka qenė qė tė mos ndėrtohet nė sipėrfaqet e tokave
punuese dhe gjithashtu pyjet tė jenė afėr fshatit. Fshatrat e kėsaj
komune janė tė lidhura njėri me tjetrin me rrugė tė asfaltuara,
veēanėrisht lidhje mė tė mirė kanė fshatrat qė shtrihen rrėzė malit
si: Fshati Odėr, Dobrosht, Gllogjė, Pėrshefcė, Tearcė, Sllatinė,
Leshkė, Nepreshten. Kėto fshatra mes veti i lidh magjistralja TetovėJazhincė,
e cila kalon nė fund tė kėtyre fshatrave, gjithashtu tė gjitha
fshatrat lidhen mes veti edhe me rrugė lokale tė asfaltuara, kurse
rrugėt brenda infrastrukturės sė fshatrave janė tė asfaltuara mbi 90
%.
Komuna
e Tearcės nė territorin e saj pėrfshin 13 fshatra, qė do tė thotė
pėrfshin 0.8 % tė fshatrave tė R M_sė e cila ka 1 644. Nga kėto
vendbanime numėr mė tė madh tė banoorėve ka fshati Sllatinė 3 893 nė
vit. 1994, ndėrsa selia e komunės ndodhet nė fshatin Tearcė.Fshatrat
janė tė vendosura nė lartėsi tė ndryshme mbidetare, ato bėjnė pjesė
nė grupin e fshatrave rafshinorė, kodrinorė dhe malorė.
Nga
tabela nė vijim shohim se fshatrat janė me dallime tė vogla pėr sa i
pėrket lartėsisė mbidetare (veēmas atyre malore), dhe sipėrfaqes,
dallime mė tė mėdha hasen nė numrin e shtėpive. Fshati me lartėsi
mbidetare mė tė madhe ėshtė Parca me lartsi 1040 m mbi nivelin e
detit, kurse mė i ulėt ėshtė fshati Nepreshten me lartėsi 520 m mbi
nivelin e detit, dallimi ėshtė 520 m. Fshati me sipėrfaqe mė tė
madhe ėshtė Tearca me 31.8 km 2, kurse me sipėrfaqe mė tė
vogėl ėshtė fshati Gllogjė 4 km 2. Fshati me numėr mė tė
madh tė shtėpive ėshtė Tearca 794 shtėpi (1994), kurse fshati Parcė
nuk ka asnjė shtėpi, ai ėshtė shpėrngulur tėrėsisht prej vitit 1971.
Foto 2. Pėrshefca

Tabela 1. Numri i vendbanimeve, i shtėpive, sipėrfaqja dhe
lartėsia mbidetare e Komunės sė Tearcės sipas regjistrimit 1994.
|
Fshatrat |
Numri i
Shtėpive |
Sipėrfaqja
nė km 2 |
Lartėsia
mbidetare nė ( m ) |
|
1.Tearca |
794 |
31.8 |
540 |
|
2.Pėrshevca |
397 |
5.4 |
550 |
|
3.Gllogja |
275 |
4.0 |
540 |
|
4.Dobrosshti |
579 |
18.2 |
540 |
|
5.Nerashti |
569 |
9.7 |
530 |
|
6. Odri |
340 |
11 |
650 |
|
7. Parca |
|
7.0 |
1040
|
|
8. Jelloshniku |
163 |
8.4 |
900 |
|
9. Sllatina |
612
|
6.6 |
540 |
|
10.Brezna
|
64 |
13.7 |
1000
|
|
11.Leshka |
163 |
9.8 |
560 |
|
12.Varvara |
50 |
6.5 |
830 |
|
13.Nepreshteni |
291 |
4.8 |
520 |
|
Gjithsejt
Komuna |
4 106 |
136.9 |
|
Burimi: Nga
Enciklopedia na sellata vo Republika Makedonija Skopje 1998 Mitko
Panov.
Popullsia e parė e kėtij rajoni kanė qenė Ilirėt, tė cilėt kėtu kanė
jetuar nė kohėrat mė tė hershme. Kėtu para erės sė re ka jetuar fisi
PENEST. Ky fis jetonte nė rrjedhjen e sipėrme tė Vardarit dhe gjatė
rrjedhjes sė Drinit tė Zi. Si qendėr kryesore tė asaj kohe ishin
qytetet Oenea-Tetova e sotme, Uskana-Kėrēova e sotme etj.
Pėr kėto tė dhėna flasin shumė burimet historike, dmth se popullsia
shqipėtare e Komunės sė Tearcės janė vendase, popullsi autoktone e
kėtyre trojeve. Mė vonė nga nėnshtrimin e perandorisė Romake fiset
Ilire u krishteruan. Por me ndarjen e kėsaj perandorie nė vitin 395
nė atė perendimore Romake dhe atė Lindore Bizantine edhe fisi Ilir u
nda nė dy sekte, nė ato katolik nėn Perendorinė Romake dhe Ortodokse
nėn Perandorinė Bizantine. Territori i Komunės sė TearcėsTetovės
mbeti nėn ndikimin e perandorisė Bizantine, por Ilirėt e vazhduan
besimin katolik, kjo ka zgjatur deri vonė te popullsia shqiptare,
pėr kėtė na flasin edhe disa argumente tė cilat mbėshteten nė
ekzistimin e disa kishave tė lashta qė ndodhen nė kėtė komunė, psh
njė gjendet nė fsh. Pėrshefcė, Tearcė, dhe njė tjetėr qė daton prej
mė herėt ėshtė mbi fshatin Pėrshefcė nė kodrat e Sharrit, ku edhe ka
qenė njė vendbanim Ilir, ndėr tė parėt e kėtij rajoni.
Ardhja
dhe kolonizimet nga popullsia sllave ka filluar nė shek. VII. Prej
kėsaj kohe ka filluar edhe terrori i sllavėve ndaj shqiptarėve
autokton, ku deri nė ditėt e sotme kanė bėrė mjaft dėme si nė
pikėpamje ekonomike ashtu edhe atė sociale.
Popullata e kėsaj komune, shum herė ėshtė detyruar qė tė shpėrngulet
me dhunė, por falė trimėrisė dhe vendosshmėrisė sė popullit
shqiptarė ata kanė aritur qė ti rruajnė, gjuhėn, traditėn, dhe kėto
troje tė tyre stėrgjyshore.
Nė kėtė
komunė ka raste edhe tė familjeve tė ardhura nga trojet tjera
shqiptare si nga Shqipėria dhe nga Kosova. Arsyet e ardhjeve tė
kėtyre familjeve janė nga mė tė ndryshmet, disa janė shpėrngulur me
dhunė nga vendi i tyre nga ndjekjet politike, disa pėr arsye tė
kushteve tė rėnda tė jetės nė fshatrat malore kanė ardhur kėtu pėr
njė ekzistencė mė tė mirė, por tė ardhurit janė njė numėr i vogėl.
Sa i
pėrket lėvizjes sė numrit tė popullsisė, duhet tė pėrcaktohemi pėr
njė pėriudhė tė caktuar kohore, edhe pse tė dhėnat e para pėr numrin
e popullsisė nė R M datojnė qė nga viti 1900, pėr Komunėn e Tearcės
do tė shėrbehemi me regjistrimet e pas luftės sė Dytė Botėrore. Pėr
kohėn para luftės sė dytė, vėshtirė mund tė sigurohen tė dhėna,
sepse ka qenė njė periudhė e konflikteve tė shumta.
Regjistrimi i parė pas formimit tė ish RSFJ_sė ka qenė nė vitin 1948
dhe pas kėtij regjistrimi gjithsejt deri nė regjistrimin e fundit tė
vitit 2002, ka pasur 7 regjistrime tė popullatės, edhe atė: (nė
vitin 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1994, 2002), nė tė gjitha kėto
regjistrime u pėrfshinė edhe vendbanimet qė sot i takojnė Komunės sė
Tearcės. Nė tabelėn e mėposhtme do ti paraqesim kėto
regjistrime pėr Komunėn e Tearcės pėr ēdo vendbanim dhe tė shohim
lėvizjen e numrit tė popullsisė sė pėrgjithshme, sipas tė dhėnave
dhe burimeve shtetėrore.
Mirėpo
te popullata shqiptare nė tė gjitha trojet jashtė Shqipėrisė ēdoherė
ka ekzistuar dyshimi pėr regjistrime reale. Sa i pėrket popullsisė
me pėrkatsi nacionale shqiptare ēdo herė kemi qenė tė diskriminuar
nė kėtė drejtim si edhe nė tė gjitha punėt tjera, duke mos na
paraqitur nė numėr real aq sa jemi, pėr kėtė dyshim ekzistojnė edhe
shumė dėshmi qė flasin pėr realitet
Tabela. Nr. 2. Lėvizja e numrit tė
popullsisė nė Komunėn e Tearcės pėr ēdo vendbanim sipas
regjistrimeve (1948-2002).
Burimi:
Nga Enti Statistikorė Tetovė.
Sipas
kėtyre regjistrimeve qė i kemi paraqitur nė tbelėn nr. 1. veēuar
regjistrimin e vitit 2002 pėr tė cilin e kemi vetėm numrine
pėrgjithshėm tė komunės, nuk kemi tė dhėna sipas vendbanive, pėr
shkak se ende nuk janė tė
shpallura rezulltatet tjera nga ane e entit statistikorė shtetėrorė,
pritet qė sė shpejti regjistrimi i fundit tė pėrpunohet nė detaje tė
tjera. Duke u bazuar nė tabelėn e mėsipėrme, nėse e marim pėr bazė
numrine pėrgjithshėm tė Komunės sė Tearcės, shohim se lėvizja e
pėrgjithshme e popullsisė sė kėsaj komune shėnon rritje, qė na
tregon se prej regjistrimit tė parė pas luftės sė dytė 1948, ku
gjisejt komuna ka pasur 13233 banorė, e deri te regjistrimi i fundit
i vitit 2002, ku gjithsejt ka pasur 22454 banorė, popullsia e
pėrgjithshme ėshtė rritur pėr 9221 banorė, pėr njė periudhė 54
vjeēare. Kjo rritje ėshtė rezulltat i shtimit natyrorė. Mėse marim
opullsinė sipas vendbanimveve tė Komunės sė Tearcės, sipas kėsaj
tabele shohim se nė vit. 1948, mė shumė banorė ka pasur fshati
Tearcė 2351 banorė, kurse mė pak banorė ka pasur fshati Parcė 238
banorė. Kurse nė regjistrimin e vitit 1994, mė shumė banorė ka pasur
fshati Sllatinė 3893 banorė, Tearca ėshtė radhitur nė vendin e dytė
pas Sllatinės me 3766 ban.ndėrsa fhati Parcė ėshtė shpėrngulur
tėrėsisht prej vitit 1971. Fshatrat qė kanė pasur rritje tė
popullsisė janė kryesisht fshatrat rafshinor, ndėrsa e kundėrta
ndodh me fshatrat malorė tė cilėt shėnojnė rrėnie tė popullsise psh.
Brezna 1948 ka pasur 547 ban, nė 1994 numėron 2 ban, Pėrca dhe
Jelloshniku nuk kanė asnji banorė tė regjistruar pas vit 1971. Pėr
lėvizjen nacionale tė popullsisė nė Komunėn e Tearcės, do tė
shėrbehemi me tė dhėnat shtetėrore sipas regjistrimeve (1948, 1971,
1981, 1994, 2002).
Sipas kėtyre regjistrime, tė dhėnat na tregojnė se popullsia
shqiptare ėshtė me pėrqindje mė tė madhe e pėrfaqėsuar, dhe ka
shėnuar gjithnjė rritje tė numrit tė popullsisė, kurse
nacionalitetet tjera qė jetojnė nė kėtė komunė janė mė pak tė
pėrfaqėsuara, dhe kanė shėnuar njė ulje tė numrit tė popullsisė.
Edhe kjo qė ėshtė e paraqitur dyshohet se tė dhėnat nuk janė reale,
pasi tė dhėnat nė terren flasin ndryshe.
Grafiku nr. 1. Lėvizja e numrit tė popullsisė nė Komunėn e
Tearcės sipas regjistrimeve(1948-2002).

Burimi: Nga
Enti Statistikorė Tetovė.
Tabela nr. 3. Lėvizja e numrit
tė popullsisė sipas pėrkatėsisė kombėtare nė Komunėn e Tearcės sipas
regjistrimeve (1948, 1971, 1981, 1994, 2002).

Burimi:
Nga Enti Statistikorė Tetovė .
Sipas tabelės
vėrejmė se, rritje tė madhe ka pasur popullata shqiptare, prej
regjisrimit tė parė (1948 Shqiptarė 7744 ban.), deri te regjistrimi
i fundit (2002 Shqiptarė 18950 ban.), pėr kėtė periudhė 54 vjeēare,
popullsia shqiptare ėshrė
rritur pėr 11206
banorė. Kurse popullsia maqedone (1948 maqedon 5530 ban.), (2002
maqedon 2739 ban.), shėnon ulje tė numrit tė popullsisė pėr 2737 ban.
Grafiku nr.
2. Lėvizja e numrit tė
popullsisė sipas pėrkatėsisė kombėtare nė Komunėn e Tearcės sipas
regjistrimeve (1971, 1981, 1994, 2002). 
Burimi: Nga Enti Statistikorė Tetovė
Krahas
lėvizjes sė numrit tė popullsisė ka ndryshuar edhe demdėsia e
popullsisė nėpėr ēdo vendbanim tė kėsaj komune, shih tabelėn nr. 4.
Tabela nr. 4. Dendėsia e
popullsisė sė vendbanimeve nė Komunėn e Tearcės (1 ban/km2) sipas
regjistrimeve (1948-2002).
Burimi:
Nga Enti Statistikorė
Tetovė.
Grafiku nr.3. Dendėsia e popullsisė
nė Komunėn e Tearcės sipas regjistrimeve(1948-2002).

Burimi: Nga Enti
Statistikorė Tetovė.
Dendėsi mė tė
madhe tė popullsisė nė vitin 1948 ka pasur fshati Sllatinė me 247
ban/km2, kurse dendėsi mė tė vogėl ka pasur fshati Parcė me 34 ban/
km2 . Dendėsa gjithmonė shėnon rritje nė mes fshatrave
rafshinorė, kurse shėnon rrėnie nė mes fshatrave malore, kėshtu qė
dendėsia mė e madhe 590 ban/km2 arin nė vitin 1994
pėrsėri nė fshatin Sllatinė.
Harta 2.
Shpėrndarjes sė popullsisė nė Komunėn e Tearcės.
Popullsia e
Komunės sė Tearcės nuk ėshtė e shpėrndarė njė lloj nė gjithė
territorin e komunės, siē shihet edhe nė hartėn e paraqitur,
popullsia pothuajse tėrėsisht ėshtė e pėrqendruar rrėzė malit Sharr
pėrgjatė magjistrales Tetovė-Jazhincė. Dendėsia e komunės nė vitin
2002 ėshtė 164 ban/km2 .
Lėvizja
natyrore e popullsisė si nė gjithė vendet, ashtu edhe nė Komunėn e
Tearcės ėshtė rezultat i shtimit natyrorė. Ai paraqet ndryshimet nė
mes natalitetit (lindjes) dhe mortalitetit (vdekjes). Rritja
natyrore e popullsisė varet prej shumė faktorėve si: Mbrojtjes
shėndetsore, kushteve higjienike ku jeton popullsia, standardi
jetėsorė etj.
Si nė
shumė vende tė botės, po ashtu edhe nė Komunėn e Tearcės lėvizja
natyrore e popullsisė ka patur oscilime tė mėdha. Kėto lėvizje vijnė
pėr disa arsye si psh. prej luftrave qė zhvillohen nė ato vende
shumė njerėz vriten. Nė tė kaluarėn lėvizje natyrore tė popullsisė
kanė shkaktuar edhe sėmundjet e ndryshme njgjitėse, tė cilat kanė
marė jetėrat e shumė njerėzve, kėshtu raste ka pasur edhe nė kėtė
komunė. Pėr lėvizjen natyrore tė popullsisė nė Komunėn e Tearcės na
mungojnė tė dhėnat e sakta.
5. 4. Nataliteti
(lindshmėria)
Nataliteti ėshtė komponenta pozitive e lėvizjes natyrore, e cila nė
kushte tjera ndikon nė rritjen e numrit tė popullsisė sė njė
territori.
E
kaluara e Komunės sė Tearcės, si edhe nė gjithė vendet tjera, nė
veēanti territoret ku jetojnė popullsi shqiptare kanė pasur tregues
tė lartė tė natalitetit (lindshmėrisė). Ky tregues i lartė nė
Komunėn e Tearcės, ka ndodhur pėr disa arsye si psh. Te shqiptarėt
kanė ekzistuar aspiratat pėr tė pasur djem, kjo dukuri nė anėn
tjetėr arsyetohet se organizimi i tillė i jetės nė familjet
shqiptare ka qenė i lidhur ngushtė pėr gjininė mashkullore, sepse
kjo ka luajtur rol nė ekonominė mė tė mirė familjare nė atė kohė.
Pėr shkak se shumica u mereshin me veprimtari primare (bujqėsi dhe
blektori), qė kėrkon krah pune e pėr tu kryer kėto ėshtė dashur qė
tė rritnin numrin e enėtarėve tė familjes. Popullata nuk ka qenė nė
shkallė tė duhur tė arsimimit, kurse gjinia femėrore nuk ka qenė
fare e pėrfshirė nė procesin edukativo-arsimorė, kjo ka ndikuar nė
vetėdijen e ulėt tė popullatės, martesat janė bėrė nė moshė tė re
etj.
Tabela nr. 5. Nataliteti
(lindshmėria) i popullsisė nė Komunėn e Tearcės vit.
(2000,2001,2003).
Burimi:
Nga Enti statistikor Tetovė.
Edhe nė
tabelėn nr. 5. shihet shkallė e lartė e natalitetit, mirėpo nė tė
kaluarėn veēanarisht pas luftės sė dytė botėrore nataliteti ka qenė
dukshėm mė i madh, vitet e fundiit nataliteti shėnon rrėnie graduale
nė Komunėn e Tearcės.
Nė
uljen e natalitetit nė kėtė komunė dhe nė pėrgjithėsi kanė ndikuar,
ngritja e nivelit edukativo-arsimorė, pėrfshirja e femrave nė
shkollim, vetėdija e popullsisė ėshtė ngritur nė shkallė tė lartė
kulturore, martesat janė kryer nė moshė mė tė vonshme, kanė ndikuar
edhe punėsimi i shumė njerėzve nė shtetet e Europės, dhe pėrfshirja
nė punė tjera ekonomike sekundare dhe terciare.
5. 5. Mortaliteti
(vdekshmėria)
Mortaliteti ėshtė komponenta negative e lėvizjes natyrore dhe tė
pėrgjithshme tė popullsisė qė ndikon nė numrin e pėrgjithshėm tė
banorėve.
Niveli
i mortaliteti nė ēdo vend ėshtė pasqyrė e ndikimit kompleks tė shumė
faktorėve si ato biologjik, ekonomik, socail, psikologjik; kėshtu qė
niveli i mortalitetit nė pėrgjithėsi e posaēėrisht mortaliteti i
foshnjeve ėshtė indikator i rėndėsishm i standardit ekzistues i
jetesės nė ēdo vend. Mortaliteti (vdekshmėria) nė Komunėn e Tearcės
nė tė kaluarėn ka qenė shum i lartė, si rezulltat i kushteve mė tė
rėnda pėr jetesė, standardit tė ulėt dhe tė mbrojtjes sė dobėt
shėndetėsore, paraqitja e shumė epidemive tė ndryshme, tė cilat kanė
marrė jetėrat e shumė njerėzve. Fshatrat e kėsaj komune gjenden larg
qytetit qė nė tė kaluarėn ka paraqitur njė problem serioz pėr
popullsinė, pėr shkak tė pamundėsisė pėr ndihmė tė parė tė personave
qė ishin tė sėmurė, e kjo shpesh herė ka kushtuar edhe jetėra
njerėzish. Nė veēanti nė vdekjen e fėmijėve kanė ndikuar shumė
kushtet e rrėnda, ku lindjet nė atė kohė realizoheshin nė kushte tė
thjeshta nė shtėpi. Nė mungesė tė tė dhėnave tė mė hershme pėr
mortalitetin e Komunės sė Tearcės do tė paraqesim pėr kėto tre vitet
e fundit ku krahasuar me atė tė kaluarėn mortaliteti shėnon njė
rrėnie graduale.
Tabela nr. 6. Mortalieti
(vdekshmėria) i popullsisė nė Komunėn e Tearcės viti (2000, 2001,
2003).

Burimi : Nga Enti
statistikor Tetovė.
Me
pėrmirėsimin e kushteve tė jetesės, rritjen e standardit jetėsorė,
zhvillimin e shkencės sė medicinės, ėshtė zvogėluar edhe shkalla e
mortalitetit nė Komunėn e Tearcės. Kjo ka ndikuar edhe nė
jetėgjatėsinė e popullsisė sė kėsaj komune, duke u rritur edhe jeta
mesatare nė vend, e cila ėshtė 76 vite. Mortaliteti i fėmijėve kohėn
e fundit ėshtė zvogėluar dukshėm, sepse tani asnjė lindje nuk kryhet
nėpėr shtėpia si nė tė kaluarėn. Tė gjitha kėto realizohen nė
qendrėn spitalore tė qytetit, pėr kėtė ka ndikuar edhe rritja e
lartė e vetėdijes kulturore, nuk mungojnė edhe kushtet tjera qė
nevojiten pėr kėtė. Nė kohėn bashkėkohore kemi rrugė tė mira dhe
automjete ku nė ēdo kohė nė mėnyrė sa mė tė shpejtė mund tė afrohet
ndihma mjekėsore, e cila mė herėt ishte vėshtirėsi.
Komponentėt kryesorė tė shtimit natyror tė popullsisė janė
nataliteti (lindja) dhe mortaliteti (vdekja). Rezultat i tyre ėshtė
shtimi natyror (N-M=SHN), (teprica e numrit tė tė lindurve tė gjallė
mbi numrin e tė vdekurve).
Nė
Komunėn e Tearcės e banuar me shumicė popullsi shqiptare 84.39%
(2002), dhe duke u bazuar nė natalitetin e lartė te popullsia
shqiptare (si rezultat i faktorėve
tė lartėpėrmendur), vėrehet se shtimi natyrorė (SHN) nė kėtė komunė
ėshtė i lartė. Nė tė kaluarėn mesatarisht njė ēift ka lindur 4-6
fėmije, ka pasur raste qė kanė lindur edhe mbi 10 fėmijė. Me
pėrparimin e medicinės rastet e vdekjes janė zvogėluar nė veēanti te
foshnjat e posalindur, dhe kjo ka rezultuar nė shtimin natyrorė nė
Komunėn e Tearcės.
Pėr tė
ilustruar shtimin natyrorė tė popullsisė do tė paraqesim
lindshmėrinė, vdekshmėrinė dhe shtimin natyrorė.
Tabela nr. 7. Nataliteti,
mortaliteti dhe shtimi natyror nė Komunėn e Tearcė
Burimi: Nga Enti statistikorė Tetovė.
Pėr kėto tre vitet e fundit (pasi nataliteti, mortaliteti dhe
shtim natyrorė regjistrohen pėr ēdo vit) nė Komunėn e Tearcės kemi
shtim natyrorė tė popullsisė pėr 500 banorė, mirėpo siē vėrehet nė
tabelėn e mėsipėrme kemi njė rrėnie tė shtimit natyrorė, duke u
zvogėluar prej vitit 2000 , 2001, 2002..
6. NUMRI
DHE STRUKTURA E POPULLSISĖ
6. 1. Numri dhe
struktura familjare
Me rritjen e
numrit tė popullsisė nė Komunės e Tearcės rritet edhe numri i
famijeve qė ka shėnuar rritje tė vazhdueshme gjatė gjitha periudhave.
Nė familjet
shqiptare numri i anėtarėve ka qenė dhe ėshtė i madh, sepse traditat
dhe ekonomia e dobėt familjare nuk kanė mundėsuar ndarjen e
anėtarėve tė familjes deri vonė. Pastaj kanė ndikuar edhe
veprimtaria fshatare qė kėrkon mė shumė antarė tė familjes. Nė tė
kaluarėn familjet numėronin 10-20 anėtarė, kjo dukuri ka shėnuar
rėnie (5.3 anėtarė nė familje 1994), mirėpo te familjet shqiptare
ėshtė edhe sot i lartė.
Do tė paraqesim
numrin e familjeve, anėtarėve tė fmiljes dhe tė shtėpiave (banesave)
tė Komunės sė Tearcės pėr periudhėn pas luftės sė Dytė Botėrore,
pasi qė pėr kohėrat mė tė hershme nuk kemi tė dhėna tė sakta sa i
pėrket numrit tė familjeve dhe anėtarėve pėr njė familje.
Tabela nr. 8. Numri i familjeve dhe
shtėpiave tė Komunės sė Tearcės sipas regjistrimeve.

Burimi:
Nga Enti Statistikorė Tetovė.
Sipas
kėtyre tė dhėnave shihet se numri i familjeve dhe shtėpive nė
Komunėn e Tearcės ka pasur rritje pas mbarimit tė luftės sė Dytė
Botėrore. Krahasuar me numrin e familjeve me numrin e shtėpiave, ky
i fundit ėshtė gjithnjė mė i vogė qė tregon se nė nji shtėpi jetojnė
mė shumė familje. Nė kėto vendbanime ka raste ku jetojnė 2-3 familje
nė nji shtėpi, kjo vjen nga tė ardhurat e ulėta qė kanė kėto familje
si rezultat i papunėsisė, ballafaqohen me ekonomi tė dobėt familjare
dhe nuk kanė mundėsi pėr tė krijuar kushte tė jetojnė nė shtėpi tė
veēanta. Sipas tė dhėnave shtetėrore tė regjistrimit 1994, del se
numri i shtėpive nė kėtė komunė ėshtė mė i lartė se numri i
familjeve, qė do tė thotė se jetojnė mesatarisht 5 banorė nė njė
shtėpi, mirėpo kjo nuk pėrputhet me realitetin sepse ky numėr ėshtė
mė i lartė.
Struktura e popullsisė sipas gjinisė tregon raportin numėrorė midis
popullsisė mashkullore dhe femėrore. Nė strukturėn e popullsisė sipas gjinive, nė tė kaluarėn ka pasur ndryshime mes strukturės
gjinore nė Komunėn e Tearcės. Nė mungesė tė tė dhėnave tė sakta pėr
strukturėn e gjinive nė tė kaluarėn, do tė bazohemi nė disa faktorė
tė cilėt kanė luajtur rol nė ndryshimin e strukturės gjinore nė kėtė
komunė, psh. Komuna e Tearcės ėshtė e banuar 83.43% me shqiptarė, te
popullata shqiptare ka qenė nė tė kaluarėn por edhe nė ditėt e sotme
ekzistojnė aspiratat pėr tė pasur djalė ose mė shumė djem, dmth qė
gjinia mashkullore ėshtė mė shumė e priviligjuar dhe gjithmonė ēdo
ēift shqiptarė dėshiron qė tė lind djalė, dhe ka disa raste kur
lindin mė shumė vajza duke dashur qė tė lindė djalė. Duke u bazuar
nė kėto fakte kuptojme se te popullata shqiptare nė pėrgjithsi edhe
nė Komunėn e Tearcės gjithnji ka dominuar gjinia mashkullore. Mirėpo
nėse meren parasyshė konfliktet qė kanė ndodhur nė kėto troje,
atėherė mund tė konstatohet se ka pasur ndryshime nė strukturėn
sipas gjinisė, qė do tė thotė nė disa periudha ka dominuar gjinia
femėrore, sepse shumė meshkuj kanė humbur jetėn nėpėr luftėra.
Faktorė tjetėr qė kanė ndikuar nė ndryshimin e gjinėsė nė kėtė
komunė janė edhe emigrimet qė kanė ndodhur dhe vazhdojnė edhe nė
ditėt e sotme, dihet se mė shumė emigrojnė gjinia mashkullore nė
shtetet e Europės etj, pėr shkaqe tė ndryshme ekonomike dhe sociale,
ndėrsa kemi edhe emigrime tė gjinisė femėrore me anė tė martesave qė
kanė emigruar jashta kėsaj komune.
Tabela. Nr. 9. Struktura e
gjinisė nė Komunėn e Tearcės sipas regjistrimit 1994.
Nė regjistrimin e
vitit 1971 prej numrit tė pėrgjithshėm 17732 banorė gjinia
mashkullore mer pjesė me 51.84% ose 9194 meshkuj, kurse ajo femrore pėrfshin 48.16%
ose 8538 femra qė tregon pėr 656 meshkuj mė shumė se femra. Ndėrsa
nė regjistrimine vitit 1994 kemi kėtė raport tė strukturės gjinore,
nga popullsia e pėrgjithshme 20797 ban, gjinia mashkullore mer pjesė
me 49.68%
ose 10333
meshkuj, ndėrsa gjinia femėrore me 50.32% 10464 femra, vėrejmė tė
ketė epėrsi gjinia femėrore, por jo me dallim tė madh vetėm pėr 131
femra mė shumė se meshkuj.
6. 3. Struktura e
popullsisė sipas moshės
Struktura e
popullsisė sipas moshės ėshtė element i rėndėsishėn demografik prej
tė cilit mund tė dihet se si ėshtė raporti nė mes atyre qė janė tė
punėsuar dhe atyre qė janė tė pėrkujdesur. Popullsinė nė pėrgjithėsi
e pėrbėjnė tre grupmosha kryesore : Grupmosha e re 0-19 vjet, e
mesme 20-59 vjet dhe e moshuar mbi 60 vjet.
Fig. 3.
Piramida e grupmoshave tė popullsisė nė Komunėn e Tearcės viti1994.
Burimi: Nga Enti
statistikorė Tetovė.
Te popullata
shqiptare
nė pėrgjithsi pėrqindjen mė tė madhe e pėrbėn grupmosha e re 0-19
vite, kjo ėshtė si rezultat se shtimi natyrorė i popullsisė ėshtė i
madh. Nė
Komunėn e Tearcės grupėmosha e re pėrbėn 39.84%, tė numrit tė
pėrgjithshėm tė banorėve ose 8286 banorė prej tyre 4339 meshkuj dhe
3947 femra.
Grupmosha e mesme
20-59 vite pėrbėn 48.45%, ose 10077 banorė prej tyre 4820 meshkuj
dhe 5257 femra. Grupmosha e moshuar pėrbėn 11.46% tė popullsisė ose
2384 banorė prej tyre 1174 meshkuj dhe 1210 femra.(50 banorė janė tė
panjohur pėr moshėn e tyre, regjistrimi i vitit 1994).
Kjo pasqyrė e
grupmoshave tregon se Komuna e Tearcės ka popullsi tė re, dhe shtimi
natyrorė nė Komunė ėshtė i lartė, pėrqindje mė tė madhe pėrbėn
grupmosha e mesme 20-59 vite, kurse grupmosha mbi 60 vite e moshuar
pėrbėn pėrqindje mė tė vogėl tė numrit tė pėrgjithshėm tė banorėve
nė Komunėn e Tearcės, nė vazhdim do tė paraqesim strukturėn e
popullsisė sipas moshės dhe gjinisė pėr ēdo katėr vite.
6. 4. Struktura kombėtare
Komuna e Tearcės
ėshtė etnikisht e pėrzier ku jetojnė: Shqiptarė, maqedon, turq, rom,
serb etj. Kjo pėrzierje e tillė e kombeve tė ndryshme nė kėtė komunė
ka ndodhur gjatė periudhave tė ndryshme kohore kur kanė ndodhur edhe
luftrat e shumta. Shqiptarėt janė popull autokton i kėsaj komune
ndėrsa etnitetet tjera janė tė ardhur nė
kohra tė ndryshme psh: Sllavėt nė kėto troje kanė ardhur gjatė shek.
VI-VII, kurse turqit kanė ardhur gjatė periudhės sė sundimit tė
Perandorisė
Osmane nė Ballkan etj. Shqiptarėt pėrbėjnė 84.39% tė popullsisė sė
kėsaj komune (viti 2002), kurse nė tė kaluarėn sipas regjistrimeve
shtetėrore ka pasur ndryshime nė kėtė drejtim popullsia shqiptare
gjithmonė ka shėnuar rritje tė numrit, kurse etnitetet tjera kanė
shėnuar rrėnie tė numrit tė banorėve. Mė poshtė po japim tė dhėnat e
numrit tė popullsisė sipas pėrkatsisė kombėtare pėr ēdo vendbanim
tė Komunėn sė Tearcės sipas regjistrimeve (1971, 1981, 1994).
Tabela. 10.1.
Regjistrimi i vitit 1971.

Burimi: Nga Enti statistikorė Tetovė.
Tabela.
Nr. 10.2. Regjistrimi i
vitit 1981.
Burimi:
Nga Enti statistikorė Tetovė.
Tabela Nr. 10.3.
Regjistrimi i vitit 1994.

Burimi: Nga Enti
statistikorė Tetovė.
Sipas kėtyre
tė dhėnave shihet se tė gjithė fshatrat e kėsaj komune janė tė
pėrziera etnikisht, veēmas fshatrave Nerasht nė regjistrimin e
vitit 1994 qė ėshtė etnikisht i pastėr me shqiptarė, dhe fshatrave
Breznė dhe Varvarė (fshatra malorė) qė kanė vetėm maqedon (Brezna 2,
Varvara 7 banorė), kurse nė fshatrat tjerė shqiptarėt pėrbėjnė
numrin mė tė madh, etnitetet tjera janė nė numėr tė vogėl.
Tabela. Nr. 11. Pėrbėrja
kombėtare e Komunės sė Tearcės nė (%) sipas regjistrimeve (1948,
1971, 1981, 1994).

Burimi: Nga Enti
statistikorė Tetovė.